چگونه به کودک پاداش بدهیم

چگونه به کودک پاداش دهیم؟

 چطور و چه زمانی به کودکم پاداش بدهم؟ نحوه پاداش دهی چگونه باید باشد؟ آیا در دادن پاداش محدودیتی وجود دارد؟ 

پاداش برای رفتار مطلوب، یک تقویت کننده محسوب می‌شود و کودک نسبت به کاری که انجام داده احساس خوبی پیدا می‌کند و در نتیجه این میل در او به وجود می‌آید که آن را تکرار کند یک تقویت کننده می‌تواند هر چیزی باشد و خاصیت آن این است که در پی یک رفتار به کودک عرضه می‌شود و او را بر می‌انگیزد تا آن رفتار را تکرار‌ کند در واقع پاداش یک تحریک کننده است.

اولین باری که بچه کوچکتان می‌گوید: مامان یا بابا، شما با لبخند زدن یا در آغوش گرفتن او، حرف زدن‌ اش را تقویت می‌کنید از خوشحالی در پوستتان نمی‌گنجید و بچه شما این را به خوبی حس میکند. در مقابل، اولین باری نیز که کودکتان از کابینت آشپزخانه بالا می‌رود و شیشه مربا را پیدا می‌کند، بالا رفتنش از کابینت با مزه مربا تقویت می‌شود. در هر دو مورد، رفتار اولیه‌اش با نتایج آن رفتار تقویت می‌شود.

انتخاب یک پاداش مناسب برای رفتار شایسته کودک همیشه آسان نیست باید مانند یک کاراگاه با کمک هوش خود و کمی حدس، درست چیزی را که خوشحالش می‌کند بیابید پیشنهاد ما این است که از یک کودک بزرگتر بپرسید که چه دوست دارد. در نتیجه اطلاعاتی را که نیاز دارید، به دست می‌آورید و می‌توانید تصمیم نهایی را بگیرید.

 

1- بررسی کنید

 برای کمک کردن به تصمیم گیری در مورد پاداش، خواسته‌های کودکتان را بررسی کنید. از آنجایی که تمایلات کودکان دائما تغییر می‌کند بررسی را هر چند وقت یکبار تکرار کنید و از فرزندان خود بپرسید :

1- اگر بتوانید سه آرزو بکنید، آن‌ها  چه هستند؟

2- اگر به اندازه مقادیر زیر پول داشته باشید، با آن‌ها  چکار می‌کنید؟

مثال: 50 تومان یا 100 تومان یا بیشتر

3- اگر بنا باشد که فقط یک چیز از بابا بخواهید، آن چیست؟

4- اگر قرار باشد چیز خاصی را از مامان بخواهید، آن چیست؟

5- چه حق تازه ای را می‌خواهی به دست بیاوری )بیشتر تلویزیون تماشا کنی، دیرتر برای خواب به اتاقت بروی، و یا…)؟

6- چه برنامه‌ای را می‌خواهی با دوستانت انجام دهی )به سینما بروی؟ بازی‌ کنی یا بستنی قیفی بخری و غیره(؟

این بررسی یک فهرست کلی از پاداش های ممکن را در اختیار شما می‌گذارد. این پاداش‌ها را به دو فهرست تقسیم کنید.

در یکی از آن‌ها  پاداش‌هایی را بنویسید که می‌توانید هر روز به فرزندتان بدهید، و در دیگری مواردی را بنویسید که برای پیشرفت‌های هفتگی یا ماهیانه مناسب اند.

برای نمونه:  

پاداش های روزانه	پاداش های هفتگی	پاداش های ماهیانه
آدامس	کتاب	عروسک
بستنی	فیلم سینمایی	اسباب بازی

2- به پاداش‌ها تنوع ببخشید 

راهبردهایی برای مؤثر‌تر کردن مجموعه پاداش‌های شما وجود دارد که یکی از آن‌ها  متنوع کردن پاداش‌هاست تا جاذبه خود را از دست ندهند. برادلی از اینکه هربار که به جای خیس کردن شلوارش به توالت می‌رفت یک حیوان کوچک پلاستیکی جایزه می‌گرفت خیلی هیجان زده بود و کم کم تعداد زیادی از آن‌ها را به دست آورد اما پس از چند هفته علاقه‌اش نسبت به این نوع اسباب بازی کاهش یافت.

انواع گوناگونی از پاداش‌ها را از فهرستی که تهیه کرده‌اید انتخاب کنید. سپس هر بار نوعی از آن‌ها را به کار ببرید. برای نمونه گاهی یک کادو بدهید، گاهی یک برنامه تفریحی برایش بریزید و یا حق و امتیاز خاصی را به او بدهید. در مواقعی که امکانش برایتان هست، پاداش‌ها را طوری انتخاب کنید که با رفتارهایی که قصد تقویت آن‌ها را دارید متناسب باشند. مثلا برای کودکی که صبح برای رفتن به مدرسه سر موقع حاضر می‌شود و با خوشحالی از خانه به مدرسه می‌رود یک پاداش خوب آن است که اجازه دهید شب نیم ساعت دیرتر بخوابد.

3- همیشه به قولتان عمل کنید

همیشه به سرعت به قولتان عمل کنید یک کودک بخصوص اگر خیلی کوچک باشد، به تکمیل نشدن یا به تاخیر افتادن یک پاداش وعده داده شده بسیار حساس است. کاری را که از عهده انجامش بر نمی‌آیید، تعهد نکنید و در عین حال چیزی را جایگزین پاداشی که قولش را داده‌اید نکنید. وقتی قول چیزی را دادید پای آن بیایستید. کودک شما باید بداند که آن چه از شما انتظار دارد انجام می‌دهید.

به خاطر داشته باشید: این کار وقت می گیرد 

تغییر دادن رفتار یک کودک نیازمند به وقت و انگیزه‌های صحیح است در مراحل نخست، برای هر پیشرفتی پاداش بدهید و از پاداش برای شکل دادن رفتار جدید استفاده کنید )بعدا برای حفظ رفتار جدید به تقویت کمتری احتیاج دارید.(

بگذارید از شریل برایتان تعریف کنیم. او دختری بود که می‌خواست هر‌کاری را بار اول درست انجام بدهد و از اینکه گاهی نیاز به کمک داشته باشد می‌ترسید با وجود اطمینانی که والدین و معلمانش به او می‌دادند پاسخ معمول او به ناتوانی در انجام تکالیف گریستن بود.

ما برنامه‌ای ریختیم تا به او کمک کنیم که بدون آن‌که گریه‌اش بگیرد، در حل یک مساله پافشاری کند و اگر موفق نشد تقاضای کمک کند. به او گفته شد هر بار که این طور رفتار کند، یک علامت مثبت دریافت خواهد کرد. معلمش کمک کرد تا حساب این علامت‌ها را نگه دارد. هر روز عصر، شریل به خاطر فهرست علامت‌های مثبت آن روز، پاداشی دریافت میکرد. این پاداش ها از این دسته بودند: روبان، گیره‌های موی سر، النگوهای پلاستیکی، یک فرصت برای دوچرخه سواری پس از شام به کمک پدرش، یا مطالعه اضافی پیش از رفتن به رختخواب در مراحل اول اگر چشمانش پر از اشک می‌شد اما گریه نمی‌کرد نیز پاداش می گرفت. اما در مراحل بعدی آن هم ممنوع بود کم کم تعداد علامت‌های لازم برای گرفتن یک پاداش را افزایش دادند، بنابراین، پاداش‌های روزانه به دو پاداش در هفته تبدیل شد.

تغییرات رفتار شریل چشمگیر بود او کمتر گریه میکرد؛ برای مدت بیشتری سعی‌‌ می‌کرد؛ وقتی به کمک نیاز داشت آن را درخواست می‌کرد و بیشتر لبخند می‌زد هنگامی که مقاومت در برابر عجز و ناتوانی افزایش یافت و رفتار سنجیده او تثبیت شد دوباره از فراوانی پاداش ها کاسته شد و معلمش به جای یادداشت‌های روزانه یادداشت‌های هفتگی را به خانه می‌فرستاد. خوشحالی به خانه برگشته بود و در نهایت حتی یادداشت‌های هفتگی نیز تداوم نیافتند، البته هنوز والدینش به طور اتفاقی با یک پاداش غافلگیرش می‌کنند تا بداند که آن‌ها به رفتار صحیحش توجه دارند.

4- آنچه را که می خواهید در بیشتر اوقات فرزندتان انجام دهد به دقت تشریح کنید

تا آنجا که ممکن است به دقت توضیح دهید که برای دریافت پاداش چه باید بکند. نگویید،« مسؤولیت پذیرتر باش!» به جای آن بگویید: «لطفا صبح ها رختخوابت رو مرتب کن»

5- پیشرفت های آغازین را بدون معطلی و هر روز پاداش دهید

از پاداش‌های طولانی مدت نیز استفاده کنید. در مراحل اول برنامه، کودک باید دو برابر پاداش بگیرد اولین باری که اسباب بازی‌هایش را جمع کرد ممکن است یک آدامس و همچنین یک ستاره جلوی پاداشی که به اندازه پنج علامت ارزش دارد، دریافت کند. در روی نقشه از علامت‌ها یا ستاره‌ها استفاده کنید یا بگذارید بخشی از یک شکل نقاشی سفینه فضایی مانند شکل زیر را رنگ کند. هر چه کودک کوچک‌تر باشد، استفاده از روش‌های تصویری موفقیت آمیز تر خواهد بود.

6- هر چه کودک بیشتر پیشرفت می کند، شرایط دریافت پاداش را سخت تر کنید

برای مثال، اگر هدف شما این است که کودک پس از تمام شدن بازی، اسباب بازی‌هایش را سرجایشان بگذارد دفعه اول اگر فقط یکی از آن‌ها را سرجایش گذاشت یک پاداش کوچک ولی فوری به او بدهید. پس از آن‌که به همین منوال چندین پاداش دریافت کرد، ملاک را عوض کنید. مثلا بدین صورت که برای دریافت یک پاداش باید دو یا سه تا از اسباب بازی‌هایش را در کمد بگذارد. انتظارات خود را برای شکل دادن رفتار کودک بیشتر کنید. اما به خاطر داشته باشید که این تغییرات سریع تر از حد معمول نباشد..

7- وقتی ملاک دریافت پاداش را سخت کردید، عملکرد ضعیف کودک را نپذیرید 

روزی که شرایط را برای دریافت پاداش مشکل‌تر کردید، اگر کودک در آن روز نتوانست پاداش بگیرد به او بگویید که از این موضوع متأسف هستید؛ ولی این را خاطرنشان کنید که او فردا فرصتی دیگر خواهد داشت. سپس از او بخواهید که مشغول جمع آوری اسباب بازی‌های باقیمانده شود.

8- پس از آنکه رفتار جدید تثبیت شد به تدریج دفعات پاداش روزانه را کاهش دهید 

این موضوع را با چنین عبارت مثبتی توضیح دهید: «رفتار تو خیلی خوبه و تو نیازی و به جایزه‌های کوچک نداری حالا می‌تونی یک جایزه بزرگ‌تر در آخر هفته بگیری» برای کاستن از دفعات بدین صورت عمل کنید: ابتدا یک روز در میان پاداش دهید، سپس هر سه روز یک بار و رفته رفته فقط به طور تصادفی و اتفاقی

9- کم کم فاصله بین پاداش های بزرگ را نیز طولانی تر کنید 

یک رفتار تثبیت شده برای برقرار ماندن به تقویت کمتری نیاز دارد. فعالیت یا رفتاری را انتخاب کنید که انجام آن چند هفته طول بکشد تا پیشرفت کودک به سوی هدف را به طور بصری نمایش دهید. با هر پاداش، میزان علامت‌های مورد نیاز برای پاداش بعدی را افزایش دهید. با این حال، در مورد تحسین کردن و دادن جوایز کوچک دست و دل باز باشید تا رفتار جدید تقویت شود.

10- وقتی مطمئن شدید که رفتار جدید به صورت یک عادت مثبت درآمده است، پاداش ها را قطع کنید

 پیامدهای طبیعی آن عادت را جایگزین کنید پیامد طبیعی این‌که کودکی مؤدبانه پشت میز شام بنشیند، آن است که به او اجازه دهیم رستوران مورد علاقه‌اش را انتخاب کند و به او بگوییم علت این حق انتخاب آن است که رفتارش پشت میز غذا خوب بوده است. درباره رفتار خوب او نظر بدهید و دیگران را نیز به انجام این کار تشویق کنید. ​

چگونه از جدول پاداش استفاده کنیم؟

سارا با افتخار جدولش را به همه نشان می‌دهد این جدول پر از ستاره‌هایی است که او به خاطر مسواک زدن پس از هر وعده غذا (بدون یاد‌آوری والدینش)، به دست آورده است. تام هر روز یک کارت کوچک را که به چندین ستون تقسیم شده است با خود به مدرسه می‌برد و هر‌بار که تکلیفش را سر موقع انجام می‌دهد معلم او کارت را امضاء می‌کند. هر روز عصر پس از مدرسه به سرعت به خانه می‌آید تا امضاها را به جدولی که روی یخچال است، منتقل‌کند زیرا به او وعده داده شده که در صورت به دست آوردن بیست امضاء، برایش یک فیلم کارتونی جدید بخرند.  

بسیاری از حرفه ای‌ها از جداول و نمودارها برای نشان دادن سود مالی، یافته‌های تحقیق و نتایج آزمون استفاده می‌کنند. استفاده از جداول راه خوبی است تا رفتارهای جدید کودکتان را بسادگی و وضوح نمایش دهید. جداول برای مؤثر بودن باید بدون پیچیدگی طرح شوند و خواندن آن‌ها  آسان باشد. برخی از والدین، جداولی را که موفقیت بسیار کمی داشته‌اند به ما نشان می‌دهند و برای ما کاملا روشن است که علت آن چیست. آن‌ها  جداول و نمودارهای پیچیده‌ای از چندین رفتار هستند که احتمالا فقط یک مهندس می‌تواند مفهوم‌شان را درک کرده، آن‌ها  را دنبال کند. جداول ما برای پیچیده‌تر کردن زندگی والدین یا کودکان طراحی نشده‌اند. آن‌ها  به صورتی طرح شده‌اند که برای مشخص کردن رفتار هر کودک، یک راه بصری ساده در اختیار شما قرار دهند. این هم پیشنهادهای ما! اجازه دهید هر کودک جدول خود را با نقاشی‌ها، برچسب ‌ها و طرح‌ها تزیین کند. کل جدول ممکن است به شکل چیزی که کودک دوست دارد، رفتاری که می‌آموزد یا پاداشی که برای دریافت آن تلاش می‌کند، باشد. و می‌توان آن را هر جا که کودک می‌خواهد، قرارداد – در آشپزخانه، روی آینه اتاق خواب، یا پنهان شده در یک کشو.

هر جدول باید برنامه‌ای برای به دست آوردن پاداش‌های کوتاه مدت و بلندمدت باشد جداول باید از موارد زیر پیروی کنند:

1- در یک زمان فقط روی یک رفتار(یا دسته ای از رفتارهای مشابه) متمرکز شوند.

عوض کردن هر چیزی در تلاش اول غیر ممکن‌است و پافشاری برای انجام آن، افراد درگیر را به ستوه می‌آورد. در یک زمان، یک مشکل را در نظر بگیرید سپس در شرایط مناسب، مشکلات دیگر را اضافه کنید. جیمی مشکلات صبحگاهی داشت دیر از خواب بیدار می‌شد، رختخوابش را مرتب نمی‌کرد و وقتی هم برای صرف صبحانه نداشت ما در وهله نخست، روی بیدار شدنش تمرکز کردیم. وقتی که به آسانی با صدای زنگ ساعت بیدار می‌شد و مشکلش در آن مورد حل شده بود مرتب کردن رختخواب را به جدول اضافه کردیم و سپس شرط گذاشتیم که اگر در هر دو مورد درست عمل کند پاداش مناسبی دریافت کند وقتی این دو رفتار را تحت کنترل در‌آوردیم، صبحانه خوردن را به فهرست افزودیم. در نهایت، همه این سه رفتار تحت عنوان مسئولیت های صبحگاهی در جدول گروه بندی شدند.

2- جدول را برای استفاده، خواندن و نگهداری، ساده طراحی کنید

برای مقابله با یک رفتار روزانه، جدولی را که براساس تقویم طراحی شده‌است به کار ببرید. مثلا شبیه آنچه در شکل زیر دیده می‌شود.

	شنبه	یکشنبه	دوشنبه	سه شنبه	چهارشنبه	پنج شنبه	جمعه	نتایج
1
2
3
4

جیمی در صورتی که خودش ساعت هفت صبح بیدار شود، یک ستاره دریافت می‌کند.

وقتی که رفتار هدف از نوعی است که اغلب در طول روز رخ می‌دهد بهتر است یک جدول روزانه با فواصل زمانی مناسب طراحی شود جدولی که در شکل زیرمی‌بینید، برای آموزش جیغ نزدن یک کودک استفاده می‌شود. از آن‌جایی که آلن در ساعات مدرسه، مرتکب رفتار ناپسندش نمی‌شد، این جدول به او اجازه می‌داد تا برای هر ساعتی که جیغ نزده بود، یک ستاره بگیرد. مادر آلن جدول را روی یک کاغذ رنگی کشیده و با برچسب‌ها و نقاشی‌ها آن را جذاب‌تر کرده بود.

«محل چسباندن برچسب رنگی»
زمان	شنبه	یکشنبه	دوشنبه	سه شنبه	چهارشنبه	پنج شنبه	جمعه
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
جمع کل

گاهی به خصوص برای کودکان بزرگ‌تر دوره‌های زمانی هدف صبح زود، بعدازظهر و عصرها هستند. این جدول برای تشویق تام طراحی شد تا از دستورها پیروی کند. از آن‌جایی که به او یک هواپیمای پلاستیکی وعده داده بودند، او جدولش را به شکل یک هواپیما طراحی کرد.

3- تا تثبیت رفتار، کاملا ثابت قدم باشید

جدول را با شکیبایی و بدون وقفه (حتی در یک روز) به کار ببرید و رفتار جدید را با مقداری تعریف و تمجید و پی‌آمدهای طبیعی تقویت کنید. سپس وقتی که رفتار جدید پابرجا شد، پاداش‌ها را رفته رفته کاهش دهید.

برای خلاصه کردن روش‌های استفاده مؤثر از جدول، نگاهی به جیمی می‌اندازیم او پسری است که رفتارش در صبح نادرست است. او هر روز، در صورت رفتار مناسب یک کارت از والدینش میگیرد و به ازای هر کارت نیز یک پاداش کوچک دریافت می‌کند. پس از مدتی مجبور می‌شود برای دریافت یک کارت، هر سه رفتار صبحگاهی، یعنی به موقع بیدار‌شدن، جمع کردن رختخواب و خوردن صبحانه را درست انجام دهد. شکل زیر تصویری از جدول تام است.

تام با پیروی از هر دستور یک علامت (+) دریافت می کند.

او علاوه بر پاداش‌های روزانه، با جمع کردن شش کارت می‌تواند یک توپ فوتبال بدست آورد. پس از توپ فوتبال، پاداش بعدی، در ازای هفت کارت به او داده شد و بعد از آن هم با هشت کارت. بدین ترتیب از تعداد پاداش‌ها کاسته می‌شد تا رفته رفته قطع شوند. اما والدینش گهگاه با یک پاداش کوچک در ازای رفتار مناسبش او را غافلگیر می‌کنند.