کنترل احساسات در کودکان
کنترل احساسات در کودکان
آیا می‌خواهید هیجانات خود و فرزندتان را کنترل کنید اما می‌ترسید؟ آیا نمی‌دانید چگونه با رفتار ناپسند کودکتان برخورد کنید؟ آیا کودک شما قادر به کنترل احساسات خود نیست؟ والدینی که می‌خواهند قدرت رسیدگی به هیجانات فرزندشان را پیدا کنند، اما می‌ترسند که کنترل احساسات‌شان را از دست بدهند، چه باید بکنند؟
1- ابراز خشم
در زمان عصبانیت از رفتار ناپسند کودک، حتماً خشم خود را ابراز کنند، اما این عکس‌العمل نباید به رابطه‌ی والدین و فرزند لطمه‌ای وارد کند. شما با این رفتار دو چیز بسیار مهم را برای شما به اثبات می‌رساند:
1) درک می‌کنید که می‌توان احساساتی را که شدت پیدا کرده، ابراز کرد، این ابراز احساسات کنترل شده باشند.
2) ابراز که رفتار فرزندتان برای شما مهم است و شما با این عکس‌العمل‌ها، علاقه و محبت‌تان را با او نشان می‌دهید.( البته به شرط داشتن برخوردی محترمانه)
نکته تربیتی اول:برخوردهای همراه با توهین و تمسخر، عزت نفس کودک شما را پایین می‌آورد.
نکته تربیتی دوم: توجه به رفتار. باید به رفتار او توجه کنید نه شخصیت او را زیر سؤال بکشید.
نکته تربیتی سوم: پیام‌های آموزشی. حرف‌هایی که به فرزندتان می‌زنید، باید حاوی پیام‌های آموزشی باشد.
نکته تربیتی چهارم: وضوح در گفتار. با فرزندتان واضح و روشن صحبت کنید و به او بگویید که رفتارهای این‌گونه‌ی او چه تأثیری بر شما می‌گذارد.
نکته تربیتی پنجم: آگاهی از میزان برانگیختگی خود. یعنی: زمانی که از رفتار فرزندتان به تنگ آمده‌اید، اما هنوز می‌توانید اوضاع را تحمل کنید و با او منطقی حرف بزنید، به صحبت‌تان ادامه دهید. زمان این مراتب را با تمرین افزایش دهید. یعنی اگر زمانی که به صحبت‌تان با او ادامه دادید، اما اوضاع بدتر شد، از صحبت کردن دست کشیده، کمی راه بروید یا یک نوشیدنی خنک بنوشید، زمانی که آرام شدید به صحبت‌تان ادامه دهید. این تمرین را مدام تکرار کنید. اگر گهگاه کار به ابراز خشم کشید، از اهانت، ریشخند یا توسری و پس‌گردنی حذر کنید. گاهی به تشری رضایت دهید. سخت است اما شدنی است.
2- مراجعه به مشاور را جدی بگیرید
اگر فکر می‌کنید که این تمرین‌ها هیچ فایده‌ای ندارد و ممکن است از لحاظ روانی یا جسمانی به فرزندتان لطمه‌ای بزنید، حتماً به مشاور مراجعه کنید.
نکته تربیتی ششم: نادیده گرفتن و بخشش که بزرگ‌ترین شاه‌کلید حل این مشکل است. شاید گمان کنید که این کار از پس شما بر نمی‌آید اما تجربه ثابت کرده انسان‌های سرسختی بوده‌اند که این کار را به نحو احسن انجام دادند.
عذرخواهی. بچه‌ها معمولاً بعد از گذر از سن 4 سالگی معنی و مفهوم ” متأسفم” را درک می‌کنند. پس اگر زمانی از شما رفتاری که بعدها پشیمانی به بار می‌آورد، سرزد و کودکتان آن را مشاهده کرد، سریع احساس‌تان را در لحظه‌ی انجام کار، برای او توضیح دهید و از آن رفتار ابراز پشیمانی و ندامت کنید. این اتفاق می‌تواند برای فرزندتان یک سرمشق عالی به حساب بیاید، حتی امکان دارد راه حلی را پیشنهاد کند که مشکل شما را مرتفع سازد.
چگونه هوش و آگاهی هیجانی خودتان را ارزیابی کنیم؟
بخش اول تست زندگی هیجانی
در این‌جا آزمونی را پیش روی شما قرار می‌دهیم که با آن می‌توانید زندگی هیجانی خود را مورد بررسی قرار دهید. نمره‌ی پیاینی شما نشان دهنده‌ی میزان آگاهی هیجانی شماست.
توجه کنید قبل از این‌که آزمون را شروع کنید، به بدترین، عذاب آورترین و تنش‌زاترین اتفاقاتی را که در چند هفته‌ی اخیر برای‌تان افتاده و مسببین آن فکر کنید، بعد به سؤالات آزمون پاسخ دهید.
1)انواع و اقسام خشم را در درونم حس می‌کنم.
درست غلط نمی‌دانم
2)من یا آرامم یا عصبانی، حد وسط ندارم.
درست غلط نمی‌دانم
3)اگر کمترین ناراحتی به من وارد شود، چهره‌ام آن را نشان می‌دهد.
درست غلط نمی‌دانم
4)زمانی که زعله‌های خشم در درونم زبانه بکشد، بدعنق و بدرفتار می‌شوم.
درست غلط نمی‌دانم
5)کوچک‌ترین علائم عصبانیت یا خشم را در دیگران تشخیص می‌دهم.
درست غلط نمی‌دانم
6)عصبانیت و خشم، احساسی است که غیر از ضرر و زیان چیزی ندارد.
درست غلط نمی‌دانم
7)زمانی که عصبانی هستم، احساس می‌کنم چیزی را زیر دهانم خرد می‌کنم
درست غلط نمی‌دانم
8)می‌توام علائم خشم را در درونم حس کنم.
درست غلط نمی‌دانم
9)احساسات یک مسأله‌ی خصوصی است، من تمام تلاشم را می‌کنم که احساساتم را بروز ندهم.
درست غلط نمی‌دانم
10)زمانی که عصبانی می‌شوم، تمام بدنم از حرارت داغ می‌شود.
درست غلط نمی‌دانم
11)خشم برای من مثل تولید بخار است که باعث بالا رفتن فشار می‌شود
درست غلط نمی‌دانم
12)خشم یرای من مثل بیرون دادن بخار است که باعث کم شدن فشار می‌شود.
درست غلط نمی‌دانم
13)خشم برای من مثل تولید فشار و رها نکردن آن است.
درست غلط نمی‌دانم
14)زمانی که عصبانی می‌شوم، احساس می‌کنم در حال از دست دادن کنترلم هستم.
درست غلط نمی‌دانم
15)با عصبانیت خود به دیگران می‌فهمانم که نمی‌توانند به من امر و نهی کنند.
درست غلط نمی‌دانم
16)معمولاً با عصبانیتم نشان می‌دهم که درباره‌ی مسأله‌ای جدی و سخت‌گیرم.
درست غلط نمی‌دانم
17)خشم مانع شکست من می‌شود و به من انرژی می‌دهد تا از پس کارها برآیم.
درست غلط نمی‌دانم
18)من خشمم را فرو می‌برم و آن را بروز نمی‌دهم.
درست غلط نمی‌دانم
19)کسی که خشمش را فرو می‌برد، از فاجعه استقبال می‌کند.
درست غلط نمی‌دانم
20)من نظرم این است که خشم مثل سرفه یا عطسه باعث صاف شدن گلو می‌شود و یک احساس طبیعی است.
درست غلط نمی‌دانم
21)زمانی که عصبی هستم، مثل این‌که تمام وجودم گُر گرفته و می‌خواهم منفجر شوم.
درست غلط نمی‌دانم
22)خشم می‌تواند مثل آتش شما را نابود کند.
درست غلط نمی‌دانم
23) تمام تلاشم را می‌کنم تا فروکش کردن خشمم، آن را کنترل کنم.
درست غلط نمی‌دانم
24)خشم باعث تخریب و نابودی است.
درست غلط نمی‌دانم
25) خشم علامتی از عقب‌افتادگی است.
درست غلط نمی‌دانم
26) آدم خشمگین مثل یک غریق است.
درست غلط نمی‌دانم
27)به نظر من فرقی بین خشم و پرخاش‌گری نیست.
درست غلط نمی‌دانم
28)من معتقدم که عصبانی شدن بچه‌ها بد است و اگر عصبانی شوند مستحق تنبیه‌اند.
درست غلط نمی‌دانم
29)وقتی خشمی به‌وجود می‌آید، انرژی حاصل از آن باید تخلیه شود و شما برای تخلیه‌ی آن می‌توانید خشم‌تان را ابراز کنید.
درست غلط نمی‌دانم
30)خشم باعث جنبش فرد عصبانی می‌شود و به او انرژی می‌دهد.
درست غلط نمی‌دانم
31) به نظر من عصبانیت و ناراحتی همیشه در کنار هم‌اند. من وقتی که احساساتم جریجه‌دار می‌شود، عصبانی می‌شوم.
درست غلط نمی‌دانم
32) به نظر من عصبانیت و ترس با هم برابرند؛ زمانی که احساس می‌کنم امنیت ندارم، عصبانی می‌شوم.
درست غلط نمی‌دانم
33) فرد عصبانی احساس قدرت می‌کند. و مدام این حس در اوست که می‌تواند روی پایش بایستد.
درست غلط نمی‌دانم
34) بیشتر عصبانیت‌ها حاصل صبر و تحمل کم است.
درست غلط نمی‌دانم
35)من از راه تحمل و صبر بر خشمم غلبه می‌کنم.
درست غلط نمی‌دانم
36) من فکر می‌کنم خشم یعنی ناکامی و درماندگی.
درست غلط نمی‌دانم
37) من خشمم را سرکوب می‌کنم.
درست غلط نمی‌دانم
38) خجالت‌آور است که مردم تو را عصبانی ببینند.
درست غلط نمی‌دانم
39) خشم ذاتاً چیز بدی نیست، اما باید تحت کنترل باشد.
درست غلط نمی‌دانم
40) من معتقدم عصبانی شدن مردم مثل خالی کردن سطل زباله‌شان بر سر دیگری است.
درست غلط نمی‌دانم
41) رها شدن از بند خشم مثل دور ریختن چیز ناخوشایندی از بدن است.
درست غلط نمی‌دانم
42) من فکر می‌کنم ابراز احساسات واقعاً شرم‌آور است.
درست غلط نمی‌دانم
43) انسان سالم و طبیعی اصلاً عصبانی نمی‌شود.
درست غلط نمی‌دانم
44) زمانی که عصبانی می‌شوی، می‌تونی با دیگران ارتباط برقرار کنی.
درست غلط نمی‌دانم
بخش اول تست زندگی هیجانی با حالتی متفاوت
حال به مسائلی فکر کنید که با تازگی باعث ناراحتی و ناامیدی شما شده. به افرادی فکر کنید که در زمان ناراحتی، غم و افسردگی‌شان شاهد آن‌ها بوده‌اید؛ بعد به سؤآلات پاسخ دهید.
1) کلاً غم و اندوه ضضر بار و آسیب زاست.
درست غلط نمی‌دانم
2)غم و اندوه درست مثل بیماری است، و رهایی از آن مانند رهایی از چنگال بیماری است.
درست غلط نمی‌دانم
3)زمانی که ناراحت و غمگینم، دوست دارم تنها باشم.
درست غلط نمی‌دانم
4)من انواع و اقسام غم و اندوه را می‌شناسم.
درست غلط نمی‌دانم
5)از کوچک‌ترین غم‌ها در خود آگاهی دارم.
درست غلط نمی‌دانم
6)این قدرت را دارم که کوچک‌ترین غم و اندوه را در دیگران تشخیص دهم..
درست غلط نمی‌دانم
7) گاهی بدن من علامت‌هایی برای من می‌فرستد و به من هشدار می‌دهد که روز غم‌انگیزی در راه است.
درست غلط نمی‌دانم
8)من فکر می‌کنم غم و اندوه در زندگی بسیار مؤثر است. این حس به شما پیام می‌دهد که ازحجم کار و فعالیت خود کم کنید.
درست غلط نمی‌دانم
9)به عقیده‌ی من، غم اندوه برای انسان خوب است، چون به او می‌فهماند که در زندگی‌اش چه مشکلاتی وجود دارد.
درست غلط نمی‌دانم
10)غم و ناراحتی، قسمتی طبیعی از حس مرگ و از دست دادن است.
درست غلط نمی‌دانم
11) غم و ناراحتی احساس‌های بدی نیستند، اما به شرط آن‌که زود به پایان برسند و ادامه نداشته باشند.
درست غلط نمی‌دانم
12) دقت و توجه به غم و اندون موجب تزکیه‌ی روح و نفس می‌شود.
درست غلط نمی‌دانم
13) غصه خوردن فایده‌ای ندارد.
درست غلط نمی‌دانم
14)هیچ چیز مثل یک گریه‌ی درست و حسابی به انسان آرامش نمی‌دهد.
درست غلط نمی‌دانم
15) برای چیزهای کوچک و ناچیز نباید غصه خورد.
درست غلط نمی‌دانم
16) غم و اندوه علت دارد.
درست غلط نمی‌دانم
17) ناراحتی و غصه خوردن نشانه‌ی ضعف است
درست غلط نمی‌دانم
18)غصه خوردن و ناراحتی، نشان دهنده‌ی این است شما صاحب روحیه‌ای لطیف هستید یا می‌توانید با دیگران همدلی کنید.
درست غلط نمی‌دانم
19)غصه‌خوردن علامتی است از درماندگی یا ناامیدی.
درست غلط نمی‌دانم
20)این‌که به دیگران بگوییم ناراحتیم، اصلاً فایده‌ای ندارد.
درست غلط نمی‌دانم
21) گاهی حسابی گریه می‌کنم.
درست غلط نمی‌دانم
22) از ناراحت شدن و غصه خوردن می‌ترسم.
درست غلط نمی‌دانم
23) نشان دادن ناراحتی خود به دیگران، نشانه‌ی این است که کنترل احساسی خود را از دست داده‌ایم.
درست غلط نمی‌دانم
24)غم و اندوه می‌تواند لذت‌بخش باشد، به شرط این‌که کنترل احساسی خود را از دست ندهیم.
درست غلط نمی‌دانم
25) نشان ندادن غم و ناراحتی خود به دیگران، بهترین کار ممکن است.
درست غلط نمی‌دانم
26) غمگین کردن آدمی مثل زیر پا گذاشتن حق اوست.
درست غلط نمی‌دانم
27)زمانی که انسان غمگینی را مشاهده می‌کنید، باید او را تنها بگذارید؛ درست مثل کسانی که در قرنطینه هستند.
درست غلط نمی‌دانم
28) یکی از پادزهرهای غصه و ناراحتی، تظاهر به شادی است.
درست غلط نمی‌دانم
29) با تعقل و تفکر می‌توانیم احساسی را به احساس دیگری تبدیل کنیم.
درست غلط نمی‌دانم
30) زمانی که ناراحتم، تمام تلاشم را می‌کنم تا در کوتاه‌ترین مدت بر آن غلبه کنم.
درست غلط نمی‌دانم
31) غصه خوردن و ناراحتی انسان را به فکر فرو می‌برد.
درست غلط نمی‌دانم
32) غم و اندوه کودک، نشان دهنده‌ی خصوصیتی منفی در اوست.
درست غلط نمی‌دانم
33) در زمان ناراحتی کودک، بهترین کار این است که به او توجهی نکنیم یا به رفتار او عکس العملی نشان ندهیم.
درست غلط نمی‌دانم
34) گاهی در زمان ناراحتی از خودم بی‌زار می‌شوم.
درست غلط نمی‌دانم
35) من فکر می‌کنم، احساسات و هیجانات قسمتی از زندگی ما هستند و همیشه وجود دارند.
درست غلط نمی‌دانم
36) این‌که می‌گویند بر خود کنترل داشته باشید، به معنی غمگین بودن و شادی و نشاط است.
درست غلط نمی‌دانم
37) احساسات و هیجانات مسائلی شخصی و خصوصی هستند که دیگراننباید از آن‌ها آگاه شوند.
درست غلط نمی‌دانم
38) اگر در رفتار و برخورد با کودکان، احساساتی شویم، امکان از دست دادن کنترل و بدرفتاری با کودکان هست.
درست غلط نمی‌دانم
39) من فکر می‌کنم نپرداختن به احساسات منفی و تأکید بر هیجانات مثبت، بهترین کاری است که می‌توان در زندگی انجام داد.
درست غلط نمی‌دانم
40) برای این‌که بتوانیم بر احساسات و هیجانات منفی خود غلبه کنیم، فقط کافی است تا کارهای معمولی روزانه‌مان ادامه دهیم.
درست غلط نمی‌دانم
چگونه به تست خود نمره دهیم؟
برای محاسبه‌ی نمرات امتحان خشم، تعداد جواب‌های صحیحی را که به فهرست اول و دوم داده‌اید، جداگانه جمع کنید و فهرست اول را از فهرست دوم کم کنید. عددی که به‌دست می‌آید، هر اندازه که بیشتر شود، نشان دهنده‌ی آگاهی شما از خشم است.
فهرست اول:
1،3،4،5،7،8،10،10،12،15،16،17،19،20،29،30،31،32،33،44
فهرست دوم
38،37،36،35،34،28،27،26،25،24،23،22،21،18،14،13،9،6،2
39،40،41،42،43
نکته مهم درباره تست زندگی هیجانی
اگر به بیش از ده سؤال جواب “نمی‌دانم” داده‌اید، باید سعی کنید تا آگاهی خود را از خشم خود و دیگران بیشتر کنید.
برای محاسبه‌ی نمرات امتحان غم و اندوه، درست مانند چگونگی برآورد نمرات آزمون خشم است. شما باید تعداد جواب‌های صحیحی را که به فهرست اول و دوم داده‌اید، جداگانه جمع کنید و فهرست اول را از فهرست دوم کم کنید. عددی به‌دست آمده، هر اندازه که بیشتر شود، نشان دهنده‌ی آگاهی شما از احساس غم و ناراحتی است.
فهرست اول
35،31،24،21،18،16،12،10،9،8،7،6،5،4
فهرست دوم
30،29،28،27،26،25،23،22،20،19،17،15،14،13،11،3،2،1
40،39،38،37،36،34،33،32
نکته مهم درباره تست زندگی هیجانی
اگر به بیش از ده سؤال جواب “نمی‌دانم” داده‌اید، باید سعی کنید تا آگاهی خود را از غم و ناراحتی خود و دیگران بیشتر کنید.
راهنمایی‌هایی برای خودآگاهی هیجانی
شاید گاهی فکر کنید (مثلاً بعد از آزمون‌هایی مثل آزمون‌های بالا) که بهتر است نسبت به هیجانات خود، آگاهی بیشتری پیدا کنید. راه‌ها و روش‌هایی برای رسیدن به آگاهی وجود دارند که عبارتند از:
1)مراقبه
2) عبادت
3)نویسندگی برای روزنامه‌ها
4)انجام کارهای هنری(نقاشی، موسیقی و..)
5)ثبت احساسات
6) و …
البته این را از یاد نبرید که رسیدن به آگاهی هیجانی بیشتر، نیازمند کمی گوشه‌نشینی و تنهایی است. این بدان معنی نیست که از جمع خانواده و اجتماع جدا شده و در گوشه‌ای دنج، روزها و ماه‌ها را سپری کنید. تنها لازم است که در هفته یکی دو ساعت را فقط و فقط به خودتان اختصاص دهید. می‌توانید صبح‌ها و بدون همراه پیاده‌روی کنید و در تنهایی‌تان غرق شوید یا اگر خانواده به هر دلیلی ـ از طلاق تا مسافرت‌های طولانی، زندان و … ـ در کنار هم نیستند، بچه‌ها را به کسی سپرده و دو ساعتی را در خانه تنهها به تفکر بپردازید.
ثبت احساسات و هیجانات در طول هفته برای والدین طلایی
یکی از روش‌های ایده‌آل برای آگاهی هیجانی ـ همان‌طور که در مقاله قبلی معرفی کردیم ـ ثبت هیجانات است. شما می‌توانید با تهیه‌ی جدولی مانند جدول صفحه‌ی بعد و استفاده‌ی صحیح از آن (ثبت احساس‌تان در لحظه‌ی رویا‌رویی با مشکلات و احساسات)، مشاهده کنید که با چه سرعت و قدرتی به این آگاهی دست خواهید یافت.
شما دست‌تان باز است تا از این روش در برآورد هیجانات خود نسبت به دیگران نیز بهره ببرید. مثلاً زمانی که کودک یا همسر‌تان شما را عصبی کرده‌اند، می‌توانید احساس خود را نسبت به او در آن لحظه ثبت کرده و بعدها با مرور این جدول، از نوع واکنش خود نسبت به رفتارها و هیجانات آن‌ها مطلع شوید.
این روش برای آن دسته از والدین که از ابراز احساسات هراس دارند نیز بسیار سودمند خواهد بود، چون فرآیند ثبت و نام‌گذاری احساسات، کمک شایانی در شناخت بهتر احساسات و حل آن‌ها می‌نماید.
جدول ثبت احساسات و هیجانات در طول هفته
شنبه یکشنبه دوشنبه سه‌شنبه چهارشنبه پنجشنبه جمعه
هیجان
شادی
محبت
علاقه
برانگیختگی
افتخار
اشتیاق
دوست‌داشتن
امتنان
فشار روانی
(استرس)
رنجش
اندوه
عصبانیت
خشم
ترحم
بیزاری
گناه
رشک
پشیمانی
شرم
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
7 گام مهم تا کارآفرینی کودکان
محدودیت گذاری برای کودک
پرورش و تربیت کودک
از فرزندم چه انتظاراتی داشته باشم؟
آن چه که ما والدین در تربیت فرزندمان با آن مواجه هستیم
دیدگاهتان را بنویسید