روش های اصلی تربیت کودک

روش‌های اصلی تربیت

بهترین روش‌های تربیتی کودک چیست؟ با چه روشی کودکم را تربیت کنم؟

تربیت در نظر بیشتر والدین چیزی جز تنبیه نیست؛ ولی واژه تربیت، در واقع به معنای تعلیم دادن یا پرورش، شامل مجموعه‌ای از روش‌های مثبت و منفی است. وقتی کودکان خود را تربیت می‌کنید به آن‌ها می‌آموزید که چطور رفتار کنند پیش از آن‌که انجام کاری را از آن‌ها  بخواهید، به آن‌ها  آموزش می‌دهید. شما برای آن‌ها  قالب‌های رفتاری می‌سازید تا آنچه را که از آن‌ها انتظار دارید ببینند. پیوسته به آن‌ها  می‌گوید که انجام چه کاری درست است و در صورت لزوم به آن‌ها  یاد آور می‌شوید که کدام عملشان شایسته نیست.

تربیت مؤثر آن است که وقتی فرزند شما نیم نگاهی به شما می‌اندازد تا مطمئن شود عملی که انجام می‌دهد درست است یا نه، بگوییم: «درسته، خوبه» واکنش تربیتی در قبال کودکی که تازه راه افتاده و دارد به طرف پریز برق می‌رود، یک «نه» قاطع و محکم است. وقتی در حال تلفن زدن، فرزند خردسالتان می‌خواهد مکالمه تلفنی شما را قطع کرده و با شما صحبت کند، تربیت صحیح آن است که به او توجه نکنید. اما اگر خود طفل تصمیم گرفت منتظر تمام شدن تلفن شما بشود بهتر آن است که به او توجه کنید و نگاهی از سر لطف بر او بیندازید. وقتی به کودک بزرگتری که روی موضوعی خاص پافشاری می‌کند می‌فهمانید که قصد لجبازی دارد درست عمل کرده‌اید. گاهی هم برای آن‌که به کودک بیاموزیم که رفتاری غلط و مخالف میل شما انجام می‌دهد روش مفید آن است که اجازه دهیم پیامدهای منفی آن را شخصا تجربه کند. «بله» ها اغلب از «نه» ها مؤثرترند؛ زیرا یک پاسخ مثبت به کودک می‌فهماند که رفتارش مورد پسند شماست.

تربیت کودک، وظیفه ای یک روزه نیست و انضباط با یک بار آموزش دادن حاصل نمیشود پدر و مادر باید پایدار و جدی باشند تا روش‌های تربیتی شان مؤثر واقع شود.

چیزهای زیادی برای یاد دادن به فرزندتان وجود دارد که مستلزم وقت و حوصله است (مانند ارزش‌ها، اعتقادات و مهارت‌ها( به علاوه کودک شما همیشه برای آموختن درس آماده نیست بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که اول خودتان کسب آرامش را بیاموزید در آن صورت با خونسردی بیشتر و موثرتر با حوادث غیر مترقبه و تلاش‌های ناموفق برخورد می‌کنید پس از آموختن روش‌های کسب آرامش باید اهدافی را که در سر دارید و نیازهای کودکتان را ارزیابی کنید. اگر به این نصیحت عمل کنید در می‌یابید که باید منتظر چه عواقبی باشید. بعد باید عزمتان را جزم کنید و ثابت قدم باشید با هدف سخن بگویید و گفته‌های خود را جدی بگیرید و آن‌ها را رها نکنید. در نهایت باید با دیدی مثبت به تربیت فرزندانتان اقدام کنید. در ذهن خود تصویری از آن‌ چه می‌خواهید فرزندتان انجام دهد بسازید و آن را به خاطر بسپارید تا چنانچه آن را انجام داد به او بگویید که از کارش راضی هستید وقتی کودک با انجام کارهایی که موافق میل شماست رضایت شما را به دست آورد به آن عادت می‌کند. حال اگر در شرایط خاصی بخواهید نارضایتی خود را از رفتارش نشان‌دهید تاثیر آن به مراتب بیشتر از زمانی خواهد بود که به خاطر رفتارهای خویش تشویق نشده است. روش‌ها و شگردهایی وجود دارد که شما باید پیش از استفاده از آن‌ها همه را درک کنید در این صورت، پدر یا مادری شایسته‌تر خواهید بود و کودک شما رفتار خوبی را که شما می‌پسندید به کار خواهد بست.

1- چگونه تحسین کنیم؟

برای والدین آسان است که فقط به رفتارهای نادرست کودکان خود توجه کنند و اعمال درست آن‌ها را در نظر نگیرند. برای مثال مایک و لیزا بدون سر و صدا در اتاق مشغول بازی کردن هستند و هیچ کس به خاطر آن‌که بسیار دوستانه اسباب بازی‌ها را باهم تقسیم می کنند آن‌ها را تحسین نمی‌کند. اما چند دقیقه بعد که بین بچه‌ها دعوا می‌شود، پدر عصبانی شده سر آن‌ها  داد می کشد.

والدین آنچنان در تعلیم و مراقبت از فرزندانشان غرق هستند که وقتی عمل خوبی از آن‌ها  سر می‌زند آن را به سادگی بدیهی تلقی می‌کنند؛ اما وقتی اشکالی در رفتار آن‌ها رخ می‌دهد، همه اشتباهات شان را به رخشان می‌کشند در نتیجه کودکان در توری از انتقاد به دام می‌افتند.

انتقاد همراه با کمی ستایش نتایج بهتری به بار می‌آورد. کودک شما می‌خواهد که به او توجه کنید و می‌خواهد این توجه را از هر طریقی که می‌تواند  به دست آورد. اگر دیدگاه شما منفی باشد او از راه‌های منفی به هدف خود می‌رسد. اما اگر شما روی نکات مثبت تمرکز کنید در مقابل رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد؛ زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت خود سعی در جلب توجه شما خواهد داشت.

اگر به تشویق و تحسین کودکتان عادت ندارید ممکن است انجام آن برای اولین بار دشوار باشد اما هر چه بیشتر آن را انجام دهید برایتان طبیعی‌تر و آسان‌تر خواهد شد. شما به زودی در می‌یابید که تعریف و تمجید تأثیر قدرتمندی دارد که فقط شماری از آن می تواند یک رفتار جدید را شکل دهد و با مقداری کمتر تغییر ایجاد شده را حفظ کند و بعضی پدر و مادرها از وابسته شدن کودکان خود به تحسین نگرانند. در مورد کودکی که بسیار کم مورد توجه والدین قرار می‌گیرد و یا همیشه در کانون توجه آن‌ها  بوده است، نوع نادرستی از ستایش می‌تواند به چنین مشکلی )وابستگی( بینجامد، ولی ما به تجربه دریافته‌ایم که بیشتر کودکان مابین دو وضعیت ذکر شده قرار دارند و در نتیجه همان تحسین مختصر می‌تواند معجزه کند.  اگر در هنگام تحسین کردن راهنمایی‌های زیر را به کار ببندید، به زودی خواهید دید که این کار به عنوان یک روش تربیتی و انضباطی بسیار مؤثر است.

2- رفتار کودک را تحسین کنید نه شخصیت او را

 وقتی والدین به خاطر مشکلاتی که در مواجهه با رفتار کودک خود دارند با ما مشورت می‌کنند، اغلب آنقدر درمانده‌اند که حتی نکته مثبتی هم برای گفتن ندارند. آن‌ها شخصیت کودک را با کلماتی نظیر: لجباز، تنبل و خودخواه توصیف می‌‌‌کنند. این یک حلقه معیوب است و راه به جایی نمی‌برد. تغییر‌دادن شخصیت به مراتب از تغییر‌دادن رفتار مشکل‌تر است وقتی برای تغییر دادن رفتار کودک تلاش می‌کنید، احتمال موفقیت شما بیشتر است.

به بچه نگویید، « چه دختر خوبی» زیرا این جمله بدین معناست که هدف، عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات؛ مسلم است که این انتظار غیر ممکن است. به جای آن می توانید« من از طرز حرف زدنت با مایکل خوشم آمد» گفتن عبارت «پسر خوب» یا« دختر خوب» نمی‌تواند احساس مشخصی را به کودک القاء کند مگر آن‌که کودک بتواند آن را با رفتارهای خویش ارتباط دهد زیرا تصور هر کس از خود بر پایه تصوری که از اعمالش دارد استوار است.

موثرترین راه برای آموزش رفتار‌خوب، شکل دادن رفتار با تحسین است این روش تربیتی، باید به طور مداوم مورد استفاده قرار گیرد تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد.

3- از تحسین‌های ویژه استفاده کنید

هدف از تحسین کردن افزایش رفتارهای شایسته است پس شما باید بر رفتارهای خاصی که مورد قبولتان هستند تاکید کنید. هر چه تحسین شما اختصاصی‌تر باشد کودک درست بودن کارش را بهتر درک می‌کند و احتمال این‌که آن عمل را تکرار کند نیز بیشتر می‌شود. برای نمونه یک روز صبح متوجه می‌شوید که فرزندتان رختخوابش را مرتب کرده‌ است، در همان حال نیز مشغول شانه زدن موهایش است اگر بسادگی بگویید« آفرین عزیزم » او نمی‌فهمد که منظور شما رختخوابش است یا موهایش، پس بگویید «از این‌که امروز صبح رختخوابت رو جمع کردی خیلی خوشم اومد ممنونم»

وقتی والدین برای یافتن نکته مثبتی در رفتار کودکانشان دچار مشکل می‌شوند ما از آنان می‌خواهیم که از رفتارهای پسندیده کودکان خود یادداشتی تهیه کنند. ما والدینی را دیده‌ایم که فریاد می‌زدند: «هیچی برای نوشتن نبود!» اما بیشتر پدر و مادرها از مشاهده آن همه رفتارهای خوبی که نوشته بودند و از نقشی که این یادداشت‌ها در یادگیری روش تحسین داشت شگفت زده می‌شدند.

وقتی شما از این روش استفاده می‌کنید، در پایان هر روز یادداشت‌ها را به کودکتان هم نشان دهید. این کار روش خوبی برای صحبت کردن در مورد وقایع هر روز است و با این کار هر دو شما احساس خوبی خواهید داشت. 

4- هر پیشرفتی را تحسین کنید

مراقب باشید تا به رفتارهای خوب کودکتان توجه کرده و آن‌ها را تحسین کنید و بدین وسیله قدمی کوچک در جهت تربیت کودک بردارید. اگر به فرزند خردسالتان گفته‌اید که باید اسباب بازی هایش را پس از بازی کردن با آن‌ها  مرتب کند ولی او قبلا هیچگاه این کار را انجام نداده‌‌است، پیشرفت‌های کوچک او را نیز ستایش کنید. برای نمونه، دفعه اول به خاطر برداشتن یکی از اسباب بازی‌ها از کف اتاق و گذاشتن آن در کمد )در حالی که سه یا چهارتای دیگر را رها کرده‌است ( از کودکتان تعریف کنید و به او بگویید:

«آفرین چه کار خوبی کردی که کامیونت رو توی کمد اسباب بازی‌ها گذاشتی بگذار کمکت کنم تا بقیه رو هم جمع کنی» دفعه بعد به خاص جمع کردن دو قطعه از اسباب‌هایش از او تعریف کنید و همین طور ادامه دهید تا رفتار کودک اصلاح شود.

تصور کنید که فرزند شما می‌خواهد همیشه مورد توجه باشد و تا وسط حرف شما نپرد نمی‌گذارد که مکالمه تلفنی خود را تمام کنید. بار اول که سی ثانیه منتظر شد صحبت کردن را متوقف کنید و به خاطر این کارش از او تشکر کنید و قبل از آن‌که دوباره شروع به صحبت کنید جوابش را بدهید. در فرصت مناسب بعدی برای زمان طولانی‌تری صبر کنید و سپس جوابش را بدهید در واقع با این کار انتظار را در او شکل دهید شاید مجبور باشید که کارتان را با توقعات کمتری آغاز‌کنید تا به هدفتان برسید.

هنگامی که رفتار جدیدی تثبیت شده است، برای حفظ آن به تحسین کمتری نیاز داریم و لازم نیست کودک در مورد آن رفتار بخصوص به طور مداوم تمجید شود در عوض به طور اتفاقی این کار را انجام دهید؛ مثلا هر پنج یا ده باری که کودک آن را انجام می‌دهد از او تعریف کنید. این روش برای تقویت رفتار مزبور کافی‌است و به زودی برای هر دوی شما طبیعی خواهد شد. توجه داشته باشید که در مورد هر رفتاری ستایش را هرگز به طور کامل متوقف نکنید.

5- به طور مناسب و مقتضی تحسین کنید

برای دریافت پاسخ‌های بهتر، نوع تحسین را با سن و اخلاق کودک متناسب کنید. برای نمونه در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانه‌های عملی محبت همراه با کلمات مهر‌آمیز برای کودکان خردسال مؤثرند. اما در مورد کودکان بزرگتر بهتر آن است که از پیام های سری استفاده کنیم زیرا این کودکان بیشتر دوست دارند به طور خصوصی تشویق شوند برای نمونه، می‌توانید با یک چشمک با اشاره دست نشان دهید که به عمل خویش توجه کرده‌اید و بعدا می‌توانید در مورد رفتار پسندیده‌اش با یکدیگر صحبت‌کنید.

بیشتر کودکان بزرگ‌تر یک لحن آمیخته با شوخی را به تعریف و تمجید مستقیم ترجیح می‌دهند گفتن این جمله که عجب مستخدم با سلیقه‌ای اینجا بوده‌است!» پاسخ بهتری را در یک کودک دوازده ساله بر می‌انگیزد تا این جمله که «واقعا رختخوابت را  خیلی خوب مرتب کرده‌ای»

 به نظر ما باید در مورد واکنش‌های فرزندتان نسبت به تحسین قضاوت کنید تا ببینید به هدف زده‌اید یا خیر.

اگر کودک تعریف‌های شما را نادیده می‌گیرد ولی بعد آن رفتار‌خوب را تکرار می‌کند در می‌یابید که ستایش مؤثر بوده‌است.

توجه: به خاطر داشته باشید که جملات تکراری خسته کننده می‌شوند و عبارات مشابهی که پشت سر‌ هم استفاده می‌شوند تاثیر خود را از دست می‌دهند. خلاق باشید گاهی بهتر‌ است یک یادداشت زیر بالش یا در کیف فرزندتان بگذارید و در آن از یک رفتار ناپسندش به طور خاص شکایت کنید‌ یا اجازه دهید در حالی که با عصبانیت درمورد اعمال نادرستش با یک دوست صحبت می‌کنید به طور تصادفی حرف‌های شما را بشنود. برای تقویت اثرات تحسین می‌توانید یک جایزه را نیز با آن همراه کنید و به کودک بگویید که از کدام کارش خوشحال شده اید و به او وعده یک هدیه کوچک بدهید، ولی هدیه دادن را برای زمان های خاص بگذارید تا همیشه منتظر آن نباشد.

6- بلافاصله تحسین کنید

تحسین کردن بخصوص در مورد کودکان خردسال وقتی مؤثرتر است که بدون معطلی صورت گیرد نگذارید تا بین رفتار پسندیده او و پاسخ شما فاصله زیادی بیفتد، اگرچه کودکان بزرگتر قادرند این فاصله زمانی را درک کنند.

معمولا فاصله بین عمل کودک و واکنش ما می‌تواند با یک اشاره کوچک به موضوع پر شود سپس در یادداشت روزانه رفتارهای خوب نوشته شود وقتی این یادداشت را به او نشان میدهید چیزی هم به عنوان تحسین بگویید. مثلا بگویید: «وقتی می‌بینم به خواهرت هم کاغذ نقاشی میدی خیلی خوشحال میشم» البته لازم نیست که در یادداشتتان توضیحات کاملی بنویسید، بلکه رفته رفته عادت می‌کنید علامتی بگذارید که فقط برای خودتان معنی داشته باشد.

7- تحسین را با علاقه بی قید و شرط بیامیزید

در مواردی که کودک فقط هنگام تحسین شدن مورد توجه والدینش قرار می‌گیرد، به تدریج نسبت به آن احساس نیاز می‌کند. برخی از والدین نگران آنند که مبادا کودکانشان فقط هنگامی که مورد توجه قرار می‌گیرند و تشویق می‌شوند خوب رفتارکنند برای رفع این مشکل بهترین کار این است که پس از جا افتادن یک رفتار جدید رفته رفته از میزان تعریف و تمجید بکاهیم و آن را به طور موردی انجام دهیم، زیرا هر وقت کودک عملی شایسته انجام می‌دهد والدینش برای تشویق کردن او حضور ندارند مواقعی که به طور اختصاصی و با دید مثبت روی رفتار فرزندتان نظر می‌دهید به کودک کمک می‌کنید تا یک دید مثبت نسبت به خود به دست آورد و مراقب اعمالش باشد.

در همین‌ موقع به کودک نشان دهید که حتی وقتی در حال بررسی رفتارش نیستید نیز به او ارزش می‌دهید و بدون هرگونه قید و شرطی دوستش دارید. بغلش کنید، به او توجه کنید، به حرف‌هایش گوش دهید، برایش ارزش قائل شوید به او اطمینان بدهید که لازم نیست برای به دست آوردن علاقه شما نگران باشد چون در هر‌حال و همیشه از آن برخوردار است.